Over Papua, over waar ik gewoond heb en over onze

5000 hoog…
Papua (“Papoea”) ligt op het enorme eiland Nieuw Guinea aan de Stille Oceaan, noordelijk van Australië. 2500 km lang (vanaf het Postlaantje tot voorbij Moskou) en 700 km op z’n breedst (Ermelo-Innsbruck, Oostenrijk). Met centraal in bijna de volle lengte van het eiland een bergketen met bergen tot bijna 5000 m hoog, net hoger dan de Alpen met de Mont Blanc. Dat hooggebergte moet je dus over als je het eiland over wilt steken. Nieuw Guinea is hoofdzakelijk bedekt met oerwoud. Uit een vliegtuig gezien krijg je daar het zelfde te zien als een tevreden boerenkoolboer. Het heeft een unieke flora en fauna, waarvan de paradijsvogels het bekendst zijn.

Papua 2000…
Het eiland is staatkundig doormidden gedeeld. Het oostelijke deel van het eiland is het land Papua New Guinea, dat georiënteerd is op Australië. Het westelijke deel is Papua, een provincie van Indonesië. Met een door het oerwoud en gebergte kaarsrecht getrokken grens tussen de landen. En een stukje grillige grens bij de Fly-rivier. Vroeger heette het Nederlands Nieuw Guinea, daarna Irian Jaya, en sinds het jaar 2000 dus Papua.

In 1512…
Los van de eerdere contacten met Java en de Molukken werd Nieuw Guinea, Europees geredeneerd, ontdekt door de zeevarende Portugezen in 1512. Maar wie ontdekte wie, zullen we maar zeggen. Ook de reislustige Spanjaarden zetten er voet aan wal. Omdat de bevolking vijandig was en er geen handelsgewassen waren was er weinig animo om er verder betrekkingen mee aan te gaan. Ook de V.O.C. had tussen 1600 en 1800 weinig belangstelling voor Nieuw Guinea. Geen handel, ontoegankelijk, gevaarlijk.
In 1828 komt er Nederlands bestuur op gang. In 1855 komen de eerste zendelingen op Papua. Het eiland is zo groot en ontoegankelijk en het werd bevolkt door veel verschillende stammen met hun eigen talen, die nog leefden in een stenen tijdperk (stenen bijlen!), dat je van bestuur op de enorme schaal van dat land niet te veel moet voorstellen. De uitgestrekte ontoegankelijkheid van Nieuw Guinea blijkt bijvoorbeeld uit dat in 1936 pas de Wisselmeren in het berggebied in het binnenland vanuit een vliegtuig werden ontdekt.

500 km varen…
Vóór de Tweede Wereldoorlog, van 1926 tot 1943, is op Nieuw Guinea in de kleine nederzetting Tanah-Merah, een Hollands interneringskamp gevestigd. Daar werden inlanders uit Nederlands Indië die ongewenst waren heen verbannen. Want verbanning naar buiten Nederlands Indië had weinig zin. Dan werd het verzet vanuit het naburige Singapore gewoon voortgezet. De internering ging vaak zonder redelijke vorm van proces, vijf, tien, vijftien jaar lang in volledige onzekerheid over perspectieven. In de “hoogtij” dagen wel 2000 geïnterneerden. Er werd, zeg maar, goed gebruik van gemaakt door de Hollanders. Ook de latere eerste vice-president van Indonesië, Mohammad Hatta, heeft er geïnterneerd gezeten. De geïnterneerden woonden in huisjes, temidden van het oerwoud. Tanah-Merah ligt vanaf de zee 500 km varen het binnenland in, over de modderige oerwoudrivier, de Digoel. In het voor vreemdelingen troosteloze snikhete regenwoud van het zuidelijke laagland van Nieuw Guinea. Geteisterd door malaria. Omringd door toen nog volop koppen snellende kannibaliserende Papua stammen. Een uitgelezen plek: ontsnappen zo goed als onmogelijk, en geen pottenkijkers. Geen fraaie geschiedenis.

2 ofwel II…
In de Tweede Wereldoorlog bezet Japan het westelijk deel van Nieuw Guinea. De Amerikaanse Generaal MacArthur begint met het verslaan van Japan in de Stille Oceaan met hevige gevechten op Nieuw Guinea. Hij heeft er een hoofdkwartier aan het idyllische Sentanimeer. Sentani ligt in de buurt van Jayapura, de belangrijkste stad op Papua. In de Hollandse tijd heette het daar Hollandia, en het ligt aan een mooi beschutte baai aan de oceaan. Op het vliegveld Sentani land je nog steeds als je naar Papua vliegt, en dan rijd je langs het Sentanimeer naar Jayapura.

1960…
Na de Tweede Wereldoorlog maakt Indonesië zich los van Nederland, alleen westelijk Nieuw Guinea bleef onder Nederlands bestuur. Nederland begon het Nederlands Nieuw Guinea verder te ontwikkelen. Ook de zending werd voortgezet. In 1960 kwamen mijn ouders, uitgezonden door de Zending Gereformeerde Kerken in, of-all-places, Tanah-Merah aan de rivier de Digoel te wonen. In Tanah-Merah is mijn oudste broer ook geboren. En vervolgens gingen ze naar een nog meer afgelegen kampong in het oerwoud. Blijde boodschap mee. Geweer mee (volgens het verhaal één keer afgevuurd in de lucht, om onderling vechtende papua’s te scheiden). En wonen in een fijn papua-style huis op palen. Om de menseneters te bevrijden van de angst voor geesten en elkaar, door hen een leven met Jezus Christus te laten leren kennen, die de boze machten overwonnen heeft en liefhebben leert tot aan de uiteinden der aarde.

1962…
Soekarno, de eerste president van Indonesië, eiste ook westelijk Nieuw Guinea op. De Amerikanen, die de vrees voor het communisme in Indonesië belangrijker vonden dan het behoud van de Nederlandse kolonie, steunden de Indonesiërs in hun claim. Papua werd onder grote internationale druk op Nederland via de Verenigde Naties toegevoegd aan Indonesië in 1962/1963. Mijn ouders werden in 1962 in verband daarmee geëvacueerd, terug naar Nederland.

1967…
Onder Indonesisch bestuur is het ontwikkelen van Nieuw Guinea verder gegaan. Er zijn nikkel, goud, kopermijnen, er wordt olie en gas gewonnen, en er komt hout en vis vandaan. Uit overbevolkte plaatsen op andere Indonesische eilanden zijn grote groepen, onder andere Javanen, naar Nieuw Guinea getransmigreerd naar deze zeer dunbevolkte enorm grote provincie.
Op Papua bestaat er een (guerrilla) strijd om onafhankelijkheid tussen papua’s en de Indonesische regering. Gevoerd door papua’s die zich internationaal verlaten en vergeten voelen, en zien dat anderen de schatten van het land van hun voorouders nemen. Indonesië stelt zich op het standpunt dat de papua’s door de onafhankelijkheid van Indonesië al onafhankelijk zijn, en zet dat standpunt met politie en leger kracht bij.
Zending en ontwikkelingswerk konden onder Indonesisch bewind weer worden opgepakt. Mijn ouders zijn, na een zendingsperiode in Australië, in 1968 weer uitgezonden naar Papua. Dat was nadat ik in 1967 als vijfde kind in ons gezin geboren was in Groenekan onder de rook van Utrecht.

7…
In de tweede Nieuw Guinea periode gingen mijn ouders wonen in de kampong Kouh (“ko”), langs de Digoel iets verder stroomopwaarts bij Tanah-Merah. Daar heb ik dus zo’n 7 jaar gewoond. Daar werden mijn broer en zus geboren. De laatste periode woonden wij er zonder mijn oudste broer en oudste zus, die naar de middelbare school in Nederland gingen.

Ik kreeg met mijn leerplichtige broers en zussen basisonderwijs van mijn eigen moeder. Van haar heb ik dus leren schrijven, maar dat deed ik niet zo netjes, tot haar wanhoop.
Daar speelden we met de kar (mijn broer er in, en ik duwen). Daar schoten we met een echte pijl-en-boog op de zachte pisangboomstammen, daar gingen op zaterdag zwemmen op de kali-Kouh, een zijriviertje van de Digoel. Daar deden we onze zondagse wandeling: of naar de andere kant van de kampong, of een rondje over de landingsstrip. Daar gingen we vlak achter ons huis naar de kerk met een mannen-kant en een vrouwen-kant, zittend op plankenbanken zonder rugleuning. Want met rugleuning vielen er te veel mensen in slaap. Een kerk, geestelijk door de Hemelse Vader gebouwd voor de papua’s. Bij die bouw gebruik makend van de dienst van mijn vader. En bouwkundig gezien gebouwd door mijn technische, ijverige en ondernemende vader.
Daar in Kouh keken we vol bewondering naar de landende en opstijgende vliegtuigen op de strip voor ons huis of op iets verder daar achter op de Digoel. Vliegtuigen van de zendingsvliegers (Mission Aviation Fellowship, MAF). Die vliegtuigen kenden we allemaal bij name, en de (Amerikaanse) piloten en hun individuele reputaties ook. De les op school werd bij de komst van een vliegtuig even onderbroken. En we werden natuurlijk van en naar Kouh gevlogen. Zou daar een zwak voor de luchtvaart, noem het maar enthousiasme, gewekt zijn?
Soms gingen we op de zendingsboot mee, of in de sloep, of in een papuaprauw.
Soms was er een feest met mooie versieringen langs de paden. Met in de rondte dansende papua’s, dreigend indrukwekkend uitgedost en bewapend, ritmische kreten uitstotend.
En in Kouh deden we allemaal een middagdutje op het heetst van de dag. Altijd op blote voeten lopen, ook over de scherpe hete stenen. En proberen met je tenen alles op te pakken van de grond, zonder bukken, net als de papua’s. In 1975 zijn we definitief terug gekomen in Nederland. Met het vliegtuig. Onwennig met sokken en sandalen aan. Naar een compleet andere wereld.

40…
Het doel van onze reis naar Papua is dus om voor mij na ruim 40 jaar even in Kouh terug te zijn. En dat ik Hilda, Age en Lotte kan laten zien waar ik vandaan kom. Met mijn broer Jan als gids, omdat hij in Papua heeft gewerkt en gereisd, bahasa Indonesia beheerst, en voor zo’n reis onmisbare contacten heeft.
Nog steeds is Kouh niet over een weg bereikbaar. Het schijnt dat er wel een weg is tot Tanah-Merah, waar je met een beetje geluk van de zuidkust naar toe kan rijden. De landingsstrip voor vliegtuigen in Kouh is inmiddels door de meanderende rivier Digoel weggesleten. Op de rivier kan nog wel een vliegtuig van de MAF zendingsvliegers landen en opstijgen op het water. Ware het niet dat het amfibie toestel een technisch probleem heeft en aan de grond staat voor reparatie. Niet op tijd klaar voor ons.
Dus is het plan om vanuit Amsterdam via Jakarta naar het hete Sentani – Jayapura aan de noordkust te vliegen. Met een permissie voor reizen in het binnenland van Papua op zak (hopelijk), vliegen we dan na een paar dagen in Sentani geweest te zijn met de MAF over het hooggebergte naar het hete Tanah-Merah in het oerwoud. En vervolgens per boot in ongeveer een halve dag over de Digoelrivier naar Kouh. En na een dag of twee weer stroomafwaarts terug naar Tanah-Merah, en dan vliegen naar Wamena, dat in de beroemde Baliemvalei ligt. Weg uit de oven naar het bijzonder aangename klimaat van de bergen.
En dan zien we wel verder wat er nog kan. Een tocht in een taxibusje over een slingerende bergweg? Kampongs bezoeken van bergpapua’s? Relaxen? Of verder reizen naar een verlaten tropisch oceaan strand om te snorkelen en buiten te overnachten? Of naar het eiland Biak, waar de KLM vroeger een basis had waar met viermotorige propellervliegtuigen (Constellations) op gevlogen werd, waar je nog in het voormalige KLM hotel direct aan de oceaan kan logeren? Biak waar ook nog sporen van de geallieerde strijd tegen de Japanners te vinden zijn. Of iets anders? We gaan het zien wat er lukt en wat er kan.

Adriaan